Cnicus benedictus (Şevket-i Bostan)

 Bu bitkimiz için güzel bir söz ile bloğumuza başlayalım:

"Şevket otunu seven eşekler ondan tiksinen insanlardan daha sağduyuludur."

Cnicus benedictus bitkisi ülkemizde Şevket otu ya da Ege yöresinde çoğunlukla kullanılan Şevket-i bostan olarak bilinmektedir. Çok bilinmese de bostan otu, mübarek dikeni, akkız gibi isimleri de bulunmaktadır.

Asteraceae (Papatyagiller) familyasına ait olan Şevket otunun Anavatanı Akdeniz'dir. Doğal koşullarda Güney Avrupa'da, Afganistan'da, Kafkasya'da, Orta Asya'da, Fransa, Almanya, İsviçre, Macaristan, Avustralya, Japonya, Amerika gibi bölgelerde yetiştirilebilmektedir. Ülkemizde Akdeniz yörelerinin tüm turu ya da kumlu topraklarında yetişebilir. Birçok ülkelerde tıbbi bitki olmasından dolayı özel olarak kültürü yapılır.

Cnicus benedictus kullanımı toprak üstü kısımlar ile sağlanmaktadır.

Boyu 40-50cmyi geçmeyen Şevket otu yıllık otsu bir bitkidir. Dallanmış gövdesi 60-96 cm yüksekliğinde dikdörtgen şeklinde bulunmaktadır. Yumuşak, geniş ve düzensiz dantelli yırtılmış kumaşa benzeyen yaprakları ile ayrıt edilebilir. Yapraklarının kenarlarında bolca diken bulunmaktadır. 

Yaz boyunca (Nisan-Ağustos) açan sarı renkli  çiçekleri yaprak şeklinde oluşmuş şamdan şeklindeki çukurların ortasında çıkar. Bitki bu çiçeklerin olgunlaşmasıyla meydana gelen silindir yapılı, bir ucu püskül gibi tüylü ve kahverengi tohumlarını dökerek çoğalır. Bitki kazık kök yapmaktadır ve kökler 1m derinliği bulmaktadır.

Ilık ve yağışlı kış periyodu bitki gelişimi için, sıcak ve kuru yaz ayları ise tohum olgunlaştırması için uygun dönemlerdir. Bununla beraber daha yağışlı olan Karadeniz iklimine, çok sert olmamak şartıyla karasal iklime ve bunların arasındaki geçit bölgelerine de adapte olabilmektedir. 

Ülkemizde Doğu ve Güneydoğu Anadolu hariç, diğer bütün bölgelerde doğal olarak bulunması bunu kanıtlamaktadır. Yine de bitki en iyi gelişmeyi kışı ılık geçen yerlerde göstermektedir. Bu sebeple şevketi bostan yetiştiriciliği için en uygun yerler Ege ve Akdeniz Bölgeleri’nin sahile yakın olan kesimleridir. 

Bitki genellikle yüksek rakımları sevmez, daha çok 600 metrenin altındaki yüksekliklerde rastlanan bitki, nadir de olsa 900-1000 metre yükseltilerde de görülebilir. 

Bitkinin dayanabildiği minimum sıcaklıklar konusunda detaylı çalışmalar yapılmamaktadır ama genel yayılımına bakıldığında -15C’lere kadar dayandığı varsayılmaktadır(Derin kök yapısı sayesinde soğuktan fazla etkilenmez). 

Yaz aylarını dormanside (uyku/ dinlenme) geçirdiğinden yüksek sıcaklıktan zarar görmemektedir. Hafif bünyeli gevşek ve derin toprakları sever. Besin maddelerini yeterince bulundurması şartıyla tınlı topraklar şevketi bostan için idealdir. Hafif topraklar hasat kolaylığı sağlamaktadır. Ağır ve killi topraklarda bitkiyi yetiştirmek mümkün olmakla birlikte köklerde deformasyonlar görünür. 

Şevketi bostan yetiştirilecek yerlerde taban suyu kış boyunca yükselmemeli, yüzeyde su göllenmemelidir. Topraktaki fazla su kökleri çürütmekte, bitki gelişimini yavaşlatmakta hatta bitkinin ölmesine sebep olmaktadır.

Cnicus benedictus  bitkisi vitamin ve mineral zenginidir. İçerisinde bolca miktarda magnezyum, kalsiyum ve demir minerali barındırmaktadır.

Beyindeki kan dolaşımını arttırdığı için hafızayı güçlendirerek, konsantrasyonu arttırmaya yardımcı olmaktadır.

Karaciğeri temizleyen, hücre yenileyici etkisi vardır.

Ateşe karşı güçlü bir ilaçtır.

Etkin bir idrar sökücü, sindirim sistemi dostudur. Kabızlığı önler ve gaz problemlerini giderir. Mide rahatsızlıklarını yatıştırıcı aperatif nitelikleri olan bir ilaçtır.

Solucan ve kurt düşürücüdür. Hemoroitlere karşı kullanımı bulunmaktadır.

kırışıkları giderici, kronik baş ağrısı, şiddetli ateş, bronşit, sarılık, adet dönemlerindeki hormon dengesizlikleri ve deri rahatsızlıkları gibi durumlarda da tercih edilir.

Şevketi bostanın kasılma ve gevşemeye yardımcı olduğu keşfedilmiş, spazm giderici, antibakteriyel, antienflamatuar , antitümoral etkileri olduğu da tıbben kanıtlanmıştır.

Cnicus benedictus  için şu tarifler verilebilir:

Bir avuç taze ya da yarım avuç kurutulmuş şevket otu yaprağı bir litre suda demlenir ya da kaynatılır. Yemeklerden önce günde 1 veya 2 fincan içilir. Bu tarif idrar söktürücü olarak ya da ateş düşürücü olarak kullanılır.

Kaynatma yönteminde yine büyük bir avuç taze ya da kuru yaprak bir litre suya atılır. Bu tarif dıştan uygulanmak için kullanılır. Kanamalara karşı, açık yaraları temizlemek için kullanılır. Hemoroitler için de dıştan kullanılır.

 

Tentür: Bir ölçek parçalanmış şevket otu yaprağını bir ölçek alkol ve 8 ölçek su içerisine atıp kahvaltı öncesi bir kadeh içilebilir. Bu tarif yine ateş düşürücü, idrar söktürücü, tonik ve aperitif olarak kullanılabilir.

Kullanımları dışında hamileler için uygun değildir, sürekli ilaç kullanan kişiler mutlaka doktoruna danışarak tüketmelidir. Yine böbrek rahatsızlığı olan kişiler için tüketimi önerilmez.

Cnicus benedictus Tarihte de bir çok yöntemde kullanılmıştır. Bunlardan bazıları:

Antimikobiyel etkisi sayesinde geçmiş zamanlarda son derece tehlikeli olan ahıv virüsü için tedavi amaçlı kullanılmıştır.

Eski yunan halkı tarafından suçiçeği, kızamık ve çeşitli cilt salgını hastalıkları tedavisinde kullanılmıştır.